بررسی روش های تربیت اخلاقی در سیره حضرت ابراهیم (7) در قرآن کریم

هدف از نگارش این پژوهش، بررسی روش های تربیت اخلاقی در سیره حضرت ابراهیم (7) از منظر قرآن کریم است. بر اساس فرضیه ی تحقیق، در قرآن کریم، روش های خاصی از جمله روش های ایجادی، اصلاحی، و تثبیتی و تقویتی در تربیت اخلاقی انسان در ضمن داستان حضرت ابراهیم (7) قابل بررسی است. لذا در این پژوهش سعی شده روش های موجود را با زندگانی حضرت ابراهیم (7) تطبیق داده و اثرات هر کدام از آن ها را بر روی مخاطبان بررسی کنیم. مطالب این تحقیق، با مراجعه به کتب تفسیری، اخلاقی، و تربیتی پس از بیان کلیات و مفاهیم، به بررسی روش های ایجادی، اصلاحی و تثبیتی و تقویتی در تربیت اخلاقی در سیره حضرت ابراهیم (7) در قرآن پرداخته است. در روش های ایجادی در تربیت اخلاقی مخاطبان، که در سیره حضرت ابراهیم (7)، بر اساس آیات نورانی کلام الهی، مورد مطالعه قرار گرفته است، می توان به روش هایی مانند: روش الگویی، عبرت آموزی، تشویق، انذار و تبشیر، تلقین به نفس، تکریم شخصیت، ارائه نشانه، پرسش، ایجاد عادت و... اشاره کرد. حضرت ابراهیم (7)، با استفاده از این روش ها، در ایجاد یک رفتار یا صفت تازه ی نیک و پسندیده در مخاطبانش، آن ها را به سوی تربیتی اخلاقی فراخوانده اند. در ادامه، روش های اصلاحی در تربیت اخلاقی در سیره حضرت ابراهیم (7)، مورد بحث قرار گرفت که این روش ها عبارت اند از: روش موعظه، محاسبه، معاتبه و معاقبه (سرزنش و کیفر دادن)، تغافل (چشم پوشی)، توبه، مقایسه، وعده پاداش، عمل به ضد و تنبیه. حضرت ابراهیم (7) برای اصلاح رفتار مخاطبان از این روش ها سود جسته اند. سپس در پایان روش های تقویتی و تثبیتی در تربیت اخلاقی که توسط حضرت ابراهیم (7) مورد استفاده واقع شده، بررسی؛ و روش های اعطای بینش، ابتلاء و امتحان، تمرین و تجربه، مرحله ای بیان کردن، تکلیف به قدر وسع و توانایی، فریضه سازی، مواجهه با نتایج اعمال، مجازات به قدر خطا، یادآوری نعمت ها، عطا و حرمان، و... از سیره آن حضرت برداشت شده است. بر اساس نتایج حاصل از تحقیق، حضرت ابراهیم (7)، از هر سه نوع روش ایجادی، اصلاحی، و تثبیتی به صورت های مختلف در تربیت اخلاقی مخاطبانش بهره برده اند، که استفاده ایشان از بعضی روش ها به صورت چشمگیرتری بوده، که از جمله آن ها می توان به روش پرسش اشاره کرد. حضرت در دعوت مخاطبان خود با طرح پرسش های مستمر، اندیشه مخاطبان خود را تحریک کرده، تا ضمن ایجاد تزلزل در اعتقادات واهی آنان، زمینه ارائه و پذیرش پیام های الهی را فراهم آورد. از این رو می توان گفت، شیوه ی پرسش از اصلی ترین روش های دعوت ایشان محسوب می گردد. همچنین ایشان قهرمان احتجاج و مجادله احسن با عموم مخاطبان بوده اند. رعایت تناسب روش دعوت با ویژگی های مخاطبان، رعایت ادب و احترام وافر، و بکارگیری مفاهیم و موضوعات متنوع عواملی هستند که توانسته مجادله های ایشان را به نمونه هایی از جدال احسن تبدیل نماید. البته در بیشتر مواقع حضرت از چند روش به صورت همزمان استفاده کرده اند. مثلا در مناظره با قوم مشرکش، از روش های اسوه، تکریم شخصیت، موعظه، مواجهه با نتیجه عمل، اعطای بینش، مقایسه و ... سود برده است، تا هم بتوانند رفتار شایسته ای را ایجاد کرده و هم رفتارهای ناشایسته آنان را اصلاح نماید و همچنین به تثبیت و تقویت رفتارهای ایجاد شده بپردازد.